Éire na Tuaithe, 1850-1950: Amlíne Eachtraí

Féach ar amlíne de mhór-eachtraí stairiúla a chuaigh i gcion ar Éirinn foain tuath idir 1850 agus 1950.

Go díreach i ndiaidh an Ghorta Mhóir (1845-1850) rinne an bás agus an imirce teaghlaigh agus pobail a scrios agus a scaipeadh.
In 1841 bhí daonra beagnach 8.2 milliún ann. Faoi 1871 bhí 5.4 milliún ann.
Sa tréimhse seo tháinig Bráithreachas Phoblacht na hÉireann (nó na Fíníní) ar an bhfód freisin, cumann rúnda a bhí ann arbh é a phríomhchuspóir poblacht Éireannach a bhaint amach, leis an lámh láidir.

Chuaigh go leor feirmeoirí le Conradh na Talún, eagraíocht a bhunaigh Michael Davitt in 1879, agus Charles Stewart Parnell ina uachtarán air, chun stocaireacht a dhéanamh ar chíos ní b’ísle agus ar úinéireacht na talún. Bunaíodh Conradh Talún na mBan in Eanáir 1881.
Is éard a bhí i gCogadh na Talún (1879-1882) léirsithe móra agus corraíl shibhialta agus dhírigh sé ar choinníollacha tionóntachta agus úinéireacht talún a d’eagraigh Conradh na Talún. In 1881 ghlac Conradh Talún na mBan ceannas ar reáchtáil an ollfheachtais seo, agus cosc dlíthiúil ar Chonradh na Talún agus na ceannairí ar fhir iad i bpríosún.
Leanadh den eisimirce ar scála mór, tháinig ardú mór ar dhaoine a thug an bád bán orthu féin sna 1870idí deireanacha agus 1880idí luatha; rud a bhain le drochfhómhair, díbirt agus achrann talúntais.
Cheadaigh Acht Dhlí na Talún (Éire) (1881) cinnteacht seilbhe le haghaidh tionóntaí fad is a d’íocfaí an cíos, ceart díola leasanna na dtionóntaí ina ngabháltas agus cíos cóir a shocródh cúirt neamhspleách talún. Bhí an tAcht tábhachtach sa mhéid is gur aithin sé leas an tionónta agus an tiarna talún araon sa Talamh.
Ó 1882 i leith cuireadh tús leis an bhfeachtas polaitíochta ar son Rialtas Dúchais faoi stiúir Parnell, lorg sé Parlaimint Éireannach i mBaile Átha Cliath.

Mhaolaigh an chorraíl pholaitíochta, ach bhí tionchar ag athrú sóisialta agus eacnamaíoch ar shaol mhuintir na tuaithe. Ba thréimhse rathúnais í seo i gcomórtas le tréimhsí eile. Chuir an tAcht Oibrithe 1883 tithe ar fáil d’oibrithe ar cíos íseal. Tháinig laghdú ar an ráta eisimirce.
Murab ionann le tíortha eile, ba bheagán le cois leath de gach eisimirceoir iad na mná i ndiaidh 1880.
Bunaíodh Conradh na Gaeilge in 1893 chun an Ghaeilge a chur chun cinn agus in 1884 bunaíodh Cumann Lúthchleas Gael chun cluichí Gaelacha a chur chun cinn.
D’athraigh sraith Achtanna Talún córas na ngabháltas ó bhonn in Éirinn ó chóras a raibh eastáit chríche tiarnaí talún go mór in uachtar ann go dtí córas a raibh gabhálaithe ar úinéirí iad go mór i gceist leis. Lean na hachtanna talún breise thíos a leanas Acht an Tiarna Talúin agus Tionónta 1870:
- 1881 (Dara hAcht Gladstone)
- 1885 (Acht Ashbourne)
- 1891 (Acht Balfour)
- 1903 (Acht Wyndham)
- 1909 (Acht Birrell)

Le linn na tréimhse seo bhí riar maith feirmeoirí tionóntacha in ann a gcuid talún féin a cheannach.
Thacaigh Bord na gCeantar Cúng a bunaíodh in 1891 le tionscail tinteáin chun breis foinsí ioncaim a sholáthar do theaghlaigh feirme.
Bhí an eisimirce ard fós, théadh tuairim is 43,000 ar imirce gach bliain ó 1900 go 1913.
Rialaigh bunú na gcomhuachtarlann sa tréimhse seo praghsanna bainne.
In 1909 tugadh an Pinsean Seanaoise isteach.
Bunaíodh Bantracht na Tuaithe in 1910.
Mar thoradh ar ghníomhaíochtaí Chonradh na Gaeilge tugadh teagasc na Gaeilge isteach i roinnt bunscoileanna.
Laistigh d’Éirinn bhí scoilt ann maidir leis an Rialtas Dúchais. Bunaíodh Óglaigh Náisiúnta na hÉireann in 1913 chun Rialtas Dúchais a chosaint agus bunaíodh Óglaigh Uladh a bhí ní ba lú sa bhliain chéanna, chun cur ina choinne.
Nuair a bhris an Cogadh Mór amach in 1914 chuaigh go leor Éireannach isteach in Arm na Breataine agus throid siad sna trinsí.

Cé go raibh Éirí Amach na Cásca 1916 teoranta do Bhaile Átha Cliath tríd is tríd, troideadh Cogadh na Saoirse (1919-1921) in go leor áiteanna ar fud na tíre.
Bhunaigh an Conradh Angla-Éireannach 1921 rialtas na sé chontae is fichead as dhá chontae is tríocha mar thiarnas féinrialaitheach ar a dtabharfaí Saorstát Éireann laistigh de Chomhlathas na Breataine.
Tháinig ann do Shaorstát Éireann go foirmiúil ar an 6 Nollaig 1922.
Throid an Stát leo siúd a chuir i gcoinne roinnt de théarmaí an Chonartha sa Chogadh Cathartha (1922-1923) a tharla ina dhiaidh. Scoilt sé pobail agus teaghlaigh agus cuireadh críoch leis nuair a d’fhógair siadsan a bhí i gcoinne an Chonartha sos cogaidh.

I ndiaidh neamhspleáchas a bhaint amach d’fhoghlaim daoine conas déileáil le hinstitiúidí oifigiúla an stáit nua lena n-áirítear státseirbhís mhéadaithe.
Ó 1932 i leith chailleadh stáitseirbhísigh agus múinteoirí bunscoile ar mhná iad a bpoist nuair a phósaidís.
Bhíodh daoine ag brath ar obair shéasúrach imirce fós, go mór mór i gcas mhuintir Mhaigh Eo agus Dhún na nGall.
Sna 1930idí, bhí feirmeoirí thíos leis de bharr cogadh trádála idir Éirinn agus an Bhreatain, ach tháinig ardú ar phraghsanna le linn an Dara Cogadh Domhanda nuair a chuireadh Éire neodrach bia ar fáil don Bhreatain.
In 1948 ritheadh Acht Phoblacht na hÉireann agus cuireadh deireadh leis na naisc dheireanacha leis an mBreatain.